مروری بر قوانین حمایتی اشتغال زنان و دختران مجرد

به گزارش «بهداشت نیوز» با توجه به مسائل ویژه زنان در بازار کار، تاکنون قوانین متعددی جهت حمایت از زنان شاغل در نظر گرفته شده است. هرچند در عمل و اجرا، بیشتر این قوانین بر روی کاغذ مانده و باری از دوش زنان شاغل کم نمی‌کنند. در این گزارش مروری خواهیم داشت بر برخی قوانین حمایتی از زنان شاغل، وضعیت بازنشستگی زنان و حمایت‌های شغلی از دختران مجرد.

 قانون‌گذار برای زنان کارگر، مزایای خاصی از نظر شرایط کاری و تأمین اجتماعی در نظر گرفته است.

1.    انجام دادن کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار بیش از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگران زن ممنوع است. حداکثر میزان حمل بار برای زنان ٢٠ کیلو است و حمل و جابه‌جایی بار برای زنان در طول بارداری و همچنین 10 هفته پس از زایمان ممنوع است.

2.    در تیرماه سال 92 پس از یک سال و نیم کشمکش بین دولت، مجلس و شورای نگهبان، بالاخره قانون افزایش مرخصی زایمان مادران به 9 ماه ابلاغ شد. همچنین مطابق تبصره 2 این قانون، 9 ماهه شدن مرخصی زایمان شامل حال آن دسته از مادرانی هم می‌شود که فرزند زیر 9 ماه دارند؛ یعنی اگر خانمی شش ماه از مرخصی زایمان را سپری کرده است و طبق قانون قبلی باید در محل کارش حاضر می‌شد، حال می‌تواند تا سه ماه دیگر نیز مرخصی زایمان بگیرد.

3.    پرداخت غرامت دستمزد ایام بارداری: مرخصی زایمان بابت وضع حمل و زایمان به کارگران زن تعلق می‌گیرد. مرخصی مزبور جزو سوابق کارگر محسوب می‌شود و در طول این مدت از طرف سازمان تأمین اجتماعی غرامت دستمزد ایام بارداری به بیمه‌شده پرداخت می‌شود.

4.    در مواردی که به تشخیص پزشک سازمان تامین اجتماعی نوع کار برای کارگر باردار خطرناک یا سخت تشخیص داده شود، کارفرما تا پایان دوره بارداری او، بدون کسر حق‌السعی، کار مناسب‌تر و سبک‌تری به او ارجاع می‌کند.

5.    در کارگاه‌هایی که دارای کارگر زن هستند، مادران شیرده پس از شروع به کار مجدد (در صورت ادامه شیردهی) می‌توانند حداکثر تا ٢۴ ماهگی کودک، هر سه ساعت، نیم ساعت به بچه خود شیر دهند. این فرصت جزو ساعات کار آن‌ها محسوب می‌شود.

6.    کارفرما مکلف است متناسب با تعداد کودکان و با در نظر گرفتن گروه سنی آن‌ها مراکز مربوط به نگهداری از کودکان (از قبیل شیرخوارگاه، مهدکودک و...) را ایجاد کند.

7.    سازمان تأمین اجتماعی تا 2 سالگی شیر مورد نیاز کودک را در صورتی‌که مادر قادر به شیر دادن نباشد یا فوت کرده باشد، تأمین می‌کند یا وجه آن را می‌پردازد.

8.    شب کاری زنان: در قانون کار سال ١٣٣٧ کار شب برای زنان ممنوع شده بود، ولی در قانون سال ۶٩ این مورد مسکوت گذاشته شده و به نظر می‌رسد ممنوعیتی در این خصوص وجود نداشته باشد. در مقررات بین‌المللی کار در شب برای زنان به استثنای خدمات بهداشتی و رفاه عمومی ممنوع اعلام شده است.

بازنشستگی زنان در قانون
در حال حاضر، دو قانون عام درباره بازنشستگی دو گروه از زنان شاغل، حاکم است. یکی زنانی که تحت پوشش قانون مدیریت خدمات کشوری هستند و دیگری قانون تأمین اجتماعی که این دو قانون با یکدیگر اختلافاتی دارند. در ماده 103 قانون مدیریت خدمات کشوری آمده است که دستگاه اجرایی با داشتن یکی از شرایط زیر می‌تواند کارمند خود را بازنشسته کند:

الف) حداقل 30 سال سابقه خدمت برای مشاغل غیرتخصصی و 35 سال برای مشاغل تخصصی با تحصیلات دانشگاهی کارشناسی ارشد و بالاتر با درخواست کارمند برای سنوات بالاتر از 30 سال.

ب) حداقل 60 سال سن و حداقل 25 سال سابقه خدمت با بیست و پنج روز حقوق.

شرایط بازنشستگی زنان در قانون مدیریت خدمات کشوری
در تبصره 1 این ماده نوشته شده است: سابقه مذکور در بند (الف) و همچنین شرط سنی مزبور در بند «ب» برای متصدیان مشاغل سخت و زیان‌آور و جانبازان و معلولان، تا 5 ‌سال ‌کمتر است و شرط سنی برای زنان منظور نمی‌شود.

بر این اساس، شرط سنی برای زنان تحت پوشش قانون مدیریت خدمات کشوری منظور نمی‌شود و آن‌ها می‌توانند با داشتن حداقل 25 سال سابقه خدمت و با هر سنی، تقاضای بازنشستگی کرده و از صندوق بازنشستگی کشوری حقوق خود را دریافت کنند.

قانون تأمین اجتماعی و بازنشستگی زنان
قانون تأمین اجتماعی در رابطه با بازنشستگی زنان با قانون مدیریت خدمات کشوری متفاوت است زیرا در این قانون، شرط سنی 55 سال برای بازنشستگی زنان در نظر گرفته شده است و زنانی که حداقل 55 سال دارند می‌توانند با سابقه خدمت 25 سال بازنشسته شوند و مستمری ایام بازنشستگی دریافت کنند.

قوانینی که در جزئیات خود به زنان پرداختند
لایحه قانونی خدمت نیروی انسانی درمانی و بهداشتی مصوب ۲۴/۹/۱۳۵۸ نیز به موضوع زنان پرداخته است. براساس این لایحه گذراندن سه سال خدمت در مناطق محروم برای زنان شوهردار حذف شد؛ مگر این‌که خودشان داوطلب باشند.

همچنین براساس لایحه قانونی راجع به معافیت زنان متأهل پزشک و دندان‌پزشک و داروساز برای گرفتن پروانه دائم از رفتن به خارج از‌ تهران مصوب 20/11/58 کلیه زنان متأهل پزشک و دندان‌پزشک و داروساز اعم از عمومی یا متخصصین برای گرفتن پروانه دائم از رفتن به خارج از تهران معاف هستند.

در قانون نحوه اجرای قانون مربوط به خدمت نیمه‌وقت زنان مصوب دهم آذر ماه 1362 آمده است که زنان کارمند رسمی و ثابت وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و ‌نیروهای مسلح و مؤسساتی که شمول قانون بر آن‌ها مستلزم ذکر نام است می‌توانند در صورت موافقت وزیر یا بالاترین مقام مؤسسه متبوع خود از‌ خدمت نیمه‌وقت استفاده کنند.

‌در ماده 3 این قانون آمده است که کارمندانی که از خدمت نیمه‌وقت استفاده می‌کنند نصف حقوق گروه و پایه یا حقوق ثابت و فوق‌العاده شغل یا مزایای شغل یا‌ عناوین مشابه دیگر و فوق‌العاده‌ها و مزایایی که به‌طور مستمر پرداخت می‌شود به آنان تعلق خواهد گرفت ولیکن فوق‌العاده‌های محل خدمت، بدی ‌آب و هوا و محرومیت از تسهیلات زندگی از محدودیت مذکور مستثنی بوده و به‌طور کامل پرداخت می‌شود.

براساس ماده 5 آن حداقل استفاده از خدمت نیمه‌وقت یک سال است و در مورد مشمولین طرح‌بندی مشاغل معلمان کشور تاریخ انقضای خدمت مزبور ‌مقارن با اتمام سال تحصیلی خواهد بود.

در ماده 7 آمده است که سنوات خدمت نیمه‌وقت زنان از لحاظ سابقه خدمت لازم برای بازنشستگی و استفاده از حقوق وظیفه یا مستمری، به طور کامل‌محسوب خواهد شد لیکن در احتساب حقوق بازنشستگی و وظیفه یا مستمری و نیز دریافت پایه این گونه کارمندان (‌علاوه بر مدت خدمت تمام وقت)‌ نصف مدت خدمت نیمه‌وقت منظور و محسوب خواهد شد. بازنشستگی یا حق بیمه مربوط به سهم کارمندان مزبور به نسبت حقوق و ‌مزایایی که بر اساس این قانون به آنان تعلق می‌گیرد، کسر و به صندوق مربوط واریز خواهد شد. البته در تبصره آن گفته شده است که سنوات خدمت نیمه‌وقت زنان به شرط پرداخت کسور بازنشستگی و حق بیمه به نسبت تمام حقوق گروه و پایه یا حقوق ثابت و ‌فوق‌العاده شغل یا عناوین مشابه تا سه سال از لحاظ حقوق بازنشستگی در حکم خدمت تمام‌وقت محسوب می‌شود.

همچنین دوران استفاده از مرخصی استحقاقی طبق مقررات مربوط به کارمندان تمام‌وقت بوده و فقط میزان حقوق و فوق‌العاده شغل و نیز سایر ‌مزایای مستمر این‌گونه مستخدمین نصف مبالغ مربوط به کارمندان تمام‌وقت خواهد بود. مدت استفاده از مرخصی استعلاجی و زایمان برای زنان مشمول خدمت نیمه‌وقت مانند کارمندان تمام‌وقت خواهد بود و در آن مدت از ‌لحاظ حقوق و مزایا تابع مقررات مربوط به خدمت نیمه‌وقت خواهند بود.

بخشی از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۷/۷/۱۳۶۶ و اصلاحات بعدی به تعیین مشاغل زنان، امکان بازنشستگی زنان با ۲۰ سال سنوات خدمت و تعیین مستمری‌بگیران پرداخته است.

همچنین در قانون اعطای مرخصی بدون حقوق مستخدمین رسمی یا ثابت که همسران آنان به مأموریت ثابت خارج از کشور اعزام می شوند، مصوب ۱/۹/۱۳۶۶ آمده است که مستخدمین مشمول قانون استخدام کشوری و شرکت‌های دولتی مشمول مقررات استخدامی، شرکت‌های دولتی مصوب 5/3/1352 و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، مستخدمین کادر نظامی و انتظامی نیروهای مسلح و کادر سیاسی وزارت امور خارجه و همچنین مستخدمین مؤسسات و شرکت‌های دولتی که دارای مقررات استخدامی خاص هستند و نیز نهادهای انقلاب اسلامی ایران و مؤسساتی که شمول مقررات عمومی نسبت به آن‌ها مستلزم ذکر نام است و شهرداری‌ها و بانک‌ها و مؤسسات بیمه و به‌طور کلی مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت و مؤسسات و شرکت‌های تابعه یا وابسته به مؤسسات فوق‌الذکر که همسر آنان به مأموریت خارج از کشور اعزام می‌شوند، می‌توانند بدون رعایت محدودیت زمانی تا پایان مدت مأموریت مذکور از مرخصی بدون حقوق استفاده کنند. موافقت با این مرخصی پس از اعلام دستگاه اعزام‌کننده مأمور و تعیین مدت مأموریت مستخدم، به‌عمل خواهد آمد. مرخصی بدون حقوق موضوع این قانون حداکثر از 6 سال تجاوز نخواهد کرد.

همچنین بخشی از قانون الزام فراگیری آموزش‌های فنی و حرفه‌ای برای اشتغال به کار، مصوب ۱۱/۳/۱۳۷۶ به وظایف سازمان فنی حرفه‌ای در جهت رفع مشکلات زنان جویای کار پرداخته است.

چه حمایت‌های شامل حال زنان مجرد شاغل می‌شود؟
در کنار حمایت‌هایی که دولت از زنان شاغل در نظر گرفته است، با توجه به افزایش تعداد زنان مجرد شاغل، حمایت‌های ویژه‌ای نیز از این گروه صورت پذیرفته که در ادامه به آن می‌پردازیم.

حق عائله‌مندی
اردیبهشت 91 فاطمه بداغی، معاون حقوقی وقت ربیس‌جمهور با ابلاغ بخشنامه‌ای به تمامی دستگاه‌های اجرایی دستور داد تا به زنانی که ازدواج نکرده‌اند مبلغی تحت عنوان کمک هزینه عائله‌مندی پرداخت شود.

در سال93 نیز مطرح شد که براساس ابلاغیه روزهای اخیر خزانه‌داری کل کشور به تعدادی از دستگاه‌های اجرایی تأکید شده است که پرداخت حق عائله‌مندی به کارکنان زن فاقد همسر بلامانع است. بر اساس قانون مدیریت خدمات کشوری، کارمندان زن شاغل و بازنشسته و وظیفه‌بگیر مشمول این قانون که دارای همسر نبوده یا همسر آنان معلول یا از کارافتاده کلی است یا خود به تنهایی متکفل مخارج فرزندان هستند از مزایای کمک‌هزینه عائله‌‌مندی بهره‌مند می‌‌شوند. اما یکی از مشکلاتی که در تفسیر این قانون در دستگاه‌های اجرایی وجود داشت این بود که برخی ادارات با اشاره به کلمه عائله‌مندی و ذکر زنان بدون همسر، این موضوع را به زنانی که همسر خود را به هر دلیلی از دست داده‌اند و فاقد شوهر هستند نسبت می دادند نه زنان مجرد و لذا از پرداخت حق عائله‌مندی به زنان مجرد اجتناب می کردند.

اما با پیگیری برخی مسؤولان و استعلام‌های صورت‌گرفته، بالاخره مجوز رسمی پرداخت این حق به همه زنان کارمند صادر شد. بر اساس ابلاغیه خزانه‌داری کل کشور تأکید شد که پرداخت حق عائله‌مندی به کارکنان زن فاقد همسر بلامانع است.

در این بخشنامه تأکید شده است که زنانی مشمول مزایای یادشده هستند که ازدواج نکرده‌اند یا ازدواج کرده‌اند و از همسر خود جدا شده‌اند؛ لذا با توجه به حکم هیأت عمومی دیوان عدالت اداری، همه زنان مذکور از این کمک‌هزینه عائله‌مندی برخوردار خواهند بود.

مرخصی برای فرزندخوانده
اواخر اسفند 95 عبدالرحیم تاج‌الدین، مدیرکل دفتر حمایتی و توانمندسازی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از فراهم‌شدن امکان استفاده از مرخصی دوره مراقبت برای مادران شاغلی که کودکی را از بهزیستی به فرزندخواندگی قبول می‌کنند خبر داد. به گفته او طبق ماده 67 قانون تأمین اجتماعی مدت این مرخصی دوره مراقبت یا کمک‌بارداری موقت، 84 روز است و مشمول زنانی می‌شود که کودکانی تا سن زیر سه سال را از بهزیستی به حضانت گرفته باشند. این بخشنامه از ابتدای اسفندماه 95 توسط سازمان تأمین اجتماعی ابلاغ شده و لازم‌الاجراست. آمار دقیقی از مشمولان وجود ندارد اما می‌توان گفت از 24 هزار و 500 فرزند بهزیستی، در 2 سال اخیر، 10 هزار نفر به حضانت خانواده‌ها درآمده‌اند و بالاترین آمار مربوط به تهران است.

به دنبال اصلاح بند 21 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست در سال 1393، زنانی که سرپرستی افراد تحت حمایت این قانون را به‌عهده بگیرند از مزایای حق اولاد و مرخصی دوره مراقبت بهره‌مند می‌شوند. علاوه بر این، آن دسته از زنانی که رحم خود را برای فرزنددار شدن در اختیار دیگری می‌گذارند و همچنین مادرانی که از این طریق صاحب فرزند می‌شوند، نیز با ارائه مدارک بیمه‌ای و پزشکی خود می‌توانند از این مرخصی استفاده کنند.

البته پیش از این نیز حبیب‌الله مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی بهزیستی کشور در مردادماه سال 94 خبر داده بود که براساس آیین‌نامه اجرایی قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بدسرپرست و بی‌سرپرست و بر اساس سیاست بازپیوند خانواده در بهزیستی، زنان مجرد واجد شرایط نیز می‌توانند از حق سرپرستی بهره‌مند شوند زیرا ترجیح بهزیستی آن است که کودک در نهاد خانواده رشد کند؛ ولو آن‌که آن خانواده تک‌والد بوده و پدر در آن حضور نداشته باشد. این افراد می‌توانند مانند تمامی زنان دیگر که به طور طبیعی زایمان کرده‌اند و از مرخصی زایمان بهره‌مند می‌شوند، از این حق استفاده کنند زیرا معتقدیم مرخصی زایمان فقط برای بهبود وضعیت فیزیولوژیکی زنان نیست بلکه برای تثبیت ارتقای سطح روانی فرد و ایجاد روابط عاطفی با کودک است که این زنان نیز باید از این حق بهره‌مند شوند.

منبع: مهرخانه