اوردوز یا مصرف بیش از حد مواد اصطلاح رایجی است که زیاد از طریق رسانهها یا مردم دور و اطراف به گوشمان میرسد. این واژه برای ما تداعی فردی است که مواد مخدر مصرف و به احتمال زیاد فوت کرده، ولی معنای درست این کلمه چیست؟ چه مواقعی رخ میدهد؟ علائم آن در فرد معتاد چگونه است و بهترین و درستترین اقدام در این مواقع چیست؟
به گزارش بهداشت نیوز، اوردوز یا مصرف بیش از حد مواد اصطلاح رایجی است که زیاد از طریق رسانهها یا مردم دور و اطراف به گوشمان میرسد. این واژه برای ما تداعی فردی است که مواد مخدر مصرف و به احتمال زیاد فوت کرده، ولی معنای درست این کلمه چیست؟ چه مواقعی رخ میدهد؟ علائم آن در فرد معتاد چگونه است و بهترین و درستترین اقدام در این مواقع چیست؟
زمانی که ماده مخدر بیش از حد تحمل سیستم جسمانی و روانی فرد مصرف شود، علائمی در او ایجاد میکند که به مجموعه آنها «اوردوز یا سوءمصرف مواد» گفته میشود؛ یعنی فرد دچار مسمومیتی میشود که علائم آن به نوع ماده مصرفی بستگی دارد، اما با توجه به اینکه بیشترین مواد مخدری که مورد سوءمصرف قرار میگیرد، تریاک و ترکیبات شبهتریاک، هروئین و شیشه هستند به تبعات سوءمصرف این مواد اشاره میکنیم.
تاثیر مورفین بر بدن
ماده موثره تریاک و هروئین، مورفین است. مورفین بیشترین تاثیر را روی روان و سیستم عصبی فرد میگذارد. چنین افرادی بعد از مصرف احساس آرامش کاذب میکنند. بهتدریج با کاهش سطح هوشیاری، فرد دچار خوابآلودگی میشود که ممکن است به کما هم برسد. خوابآلودگی ابتدا خفیف است، ولی بهتدریج عمیق میشود و حتی با تحریکات دردناک هم نمیتوان فرد را از خواب بیدار کرد.
کاهش سطح هوشیاری بعد از مصرف مواد مخدر زنگ خطر است
کاهش سطح هوشیاری به دلیل مهار سیستم عصبی- مغزی است. سیستم عصبی- مغزی اعضای مهمی مانند قلب و تنفس را هم کنترل میکند پس آسیب به مغز میتواند در عملکرد قلب و تنفس اختلال ایجاد کند. ضربان قلب و نبض آنقدر کاهش مییابد تا جایی که کاملا از فعالیت بیفتد و منجر به مرگ فرد شود.
مسمومیت با مواد مخدر و محرک همیشه اتفاقی نیست
وقتی در خانواده، فرد معتاد به تریاک یا مواد شبهتریاک وجود دارد، احتمال چنین اتفاقی بالاست. معتادان به دلایل مختلفی ممکن است دچار مسمومیت شوند، مثلا فردی که هر روز یک گرم تریاک مصرف میکرده، در مهمانی و همراه با دوستان مقدار مصرف را چند برابر میکند یا به دلیل تاثیر منفی مواد روی روان بهتدریج مصرفکنندگان ممکن است دچار افسردگی شدید شوند. افسردگی یکی از علل خودکشی در افراد است و فرد معتاد هم برای رهایی از افسردگی و مشکلات روانی ایجادشده، گزینه مصرف زیاد مواد را انتخاب میکند. سوءمصرف مواد ممکن است در افرادی که مدتی مواد را ترک کردهاند، ولی بهطور ناگهانی ماده مخدر در اختیارشان قرار گرفته و به دلیل ولع زیاد مقدار زیادی از ماده را مصرف میکنند نیز دیده میشود.
مسمومیت با شیشه
شیشه یا متآمفتامین نیز بعد از تریاک و مواد شبهتریاک بیشترین میزان مصرف را بهخصوص بین جوانان دارد. شیشه هم میتواند مسمومیت جسمی و روانی ایجاد کند. افرادی که شیشه مصرف میکنند بسیار پرانرژی هستند و دچار علائم رفتاری مانند توهم، هذیان، پرخاشگری، کمخوابی و تحریکپذیری میشوند. این افراد از نظر جسمی هم مشکلاتی پیدا میکنند. نبض و فشارخون آنها بالا میرود، اما در صورتی که مسمومیت مطرح باشد، نبض و فشارخون بیش از حد بالا میرود که ممکن است با خونریزیهای ناگهانی مغز و پاره شدن عروق حیاتی بدن مانند سرخرگ آئورت توام شود که میتواند باعث مرگ سریع بیمار شود. افزایش فشارخون روی عروق قلبی نیز تاثیر میگذارد. یکی از علائم بالینی رایجی که فرد دچار مسمومیت با شیشه به بیمارستان مراجعه میکند، علائم آنژین صدری است. عروق قلب در اثر مصرف شیشه دچار تنگی میشوند. عروق تنگ خونرسانی به قلب را دچار مشکل میکنند و فرد با درد شدید قفسه سینه یا سکته حاد به بیمارستان مراجعه میکند.
زمانی که فرد جوانی با آنژین صدری یا سکته حاد به بیمارستان مراجعه میکند، پزشکان حتما باید نسبت به مصرف شیشه و مسمومیت با آن دقت داشته باشند.
مسمومیت با متادون
متادون داروی ترک اعتیاد است که باید تحتنظر پزشک مصرف شود. مقدار مصرف آن را هم پزشک تعیین میکند. درواقع، بیمار باید در طول درمان تحتنظر پزشک باشد. پزشک مقداری دارو به فرد معتاد برای ترک اعتیاد میدهد و علائم طی چند روز بررسی میشود تا بتواند مقادیر بعدی را تنظیم کند، اما بعضی از معتادان به دارو دسترسی پیدا کرده و بهطور خودسرانه اقدام به ترک میکنند. آنها نمیدانند چه علائمی را باید کنترل کنند و ممکن است با فواصل کم دارو را برای کنترل علائم حیاتی مصرف کنند و ناگهان داروی متادون باعث مسمومیت شود تا حدی که کشنده هم باشد. متادون دارویی است که طول عمر طولانی دارد و مسمومیت با آن میتواند بسیار خطرناک باشد. پس این هشدار باید داده شود که افراد نمیتوانند بهطور خودسر داروی متادون مصرف کنند. اگر متادون داروی بیخطری بود، مردم عادی میتوانستند مانند بسیاری از داروها که بدون نسخه قابلدسترسی هستند بهراحتی متادون را هم تهیه کنند.
مصرف توامان الکل و مخدر
الکل مادهای است که فعالیت سیستم عصبی را تضعیف میکند. اگر فردی بعد از مصرف الکل از تریاک یا مواد شبهتریاک استفاده کند که آنها هم تضعیفکننده سیستم عصبی هستند میتواند بسیار خطرناک عمل کند و اثر این دو روی هم جمع میشود و باعث تشدید مسمومیت خواهد شد.
در مواجهه با سوءمصرف مواد توسط یک فرد معتاد باید چه کار کنیم؟
اطرافیان فرد معتاد باید هوشیار باشند. زمانی که فرد خوابآلوده میشود، اولین کار کمک گرفتن از اورژانس است. امدادگران اورژانس حتی با تلفن میتوانند تا حدودی خانواده را راهنمایی کنند تا خود را به محل استقرار بیمار برسانند.
گاهی خانوادهها با دیدن علائم مسمومیت در فرد معتاد دستپاچه میشوند و ممکن است اقدامات اشتباهی انجام دهند که وضعیت را وخیمتر کند. اگر اطرافیان مطمئن باشند که فرد معتاد تریاک، شیره و تریاک سوخته را خورده، تحریک به استفراغ کردن فرد میتواند موثر باشد، البته مشروط به اینکه فرد زیاد خوابآلود نباشد و تریاک و شیره وارد ریه نشود زیرا ورود مواد داخل معده به مجاری ریوی میتواند باعث خفگی بیمار شود. اگر اطرافیان تبحر کافی در این زمینه ندارند، بهتر است کاری نکنند. آب خوراندن به بیمار، بیدار نگه داشتن او به زور و... و اقدامات درستی نیستند و بهترین کار اطلاع به اورژانس و کمک خواستن از تکنیسین اورژانس است. این افراد با گرفتن شرححال بیمار شاید بتوانند توصیههای مفیدی ارائه دهند، ولی مسمومیتها خطرناک هستند و حتما نیاز به تجهیزات مراکز درمانی دارند.
مسمومیت با مواد نباید اتفاق بیفتد
عوارض مسمومیت با مواد روانگردان ممکن است جبرانناپذیر باشد، مثلا در مواقعی که فرد معتاد از مسمومیت با شیشه نجات پیدا کند، احتمال بروز عوارض درازمدت وجود دارد. ممکن است نتیجه آن تشنج در بیمار باشد. در صورتی که بیمار به اغما برود، خونرسانی مغز تحتتاثیر قرار خواهد گرفت که میتواند بعدها منجر به بروز مشکلات مغزی شود، اما موضوع اصلی بعد از نجات جان بیمار این است که علت مسمومیت مشخص شود. چنین بیمارانی به هیچوجه نباید به حال خود رها شوند و درمان برای اعتیاد مثل درمان با متادون و رواندرمانی و... باید آغاز شود. اگر فرد به دلیل خودکشی دست به مصرف زیاد مواد زده است، حتما باید نوع اختلال روان که منجر به خودکشی شده، مشخص شود تا احتمال خودکشی مجدد کاهش پیدا کند. این بیماران حتما باید به روانپزشکانی که در زمینه اعتیاد کار میکنند، مراجعه کنند. گرچه بهترین کار این است که خانواده فرد معتاد قبل از بروز چنین حوادثی به کلینیکهای ترک اعتیاد مراجعه کنند و از آنها در مورد ترک اعتیاد فرد معتاد کمک بخواهند.
دکتر جمال شمسروانپزشک و رواندرمانگر اعتیادعضو هیاتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
منبع: هفته نامه سلامت
نظراتی که حاوی توهین یا افترا به اشخاص ،قومیت ها ،عقاید دیگران باشد و یا با قوانین کشور وآموزه های دینی مغایرت داشته باشد منتشر نخواهد شد - لطفاً نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.